A memoria do diaño

Por Jacinto Antón

O rumoreo do diaño. Un diaño anodino, desapasionado, funcionarial, gris, pero diaño. O que mantiña acendidas as caldeiras. Así soan as memorias do oficial das SS Rudolf Höss (1900-1947), comandante de Auschwitz-Birkenau desde 1940 até finais de 1943, período no que organizou como un macabro proceso industrial a morte atroz de dous millóns e medio de persoas no gran campo de exterminio. Höss, un tipo detestable onde os haxa e non só polo seu papel no maior crime da humanidade senón pola súa baixeza e mesquindade, que levaronlle, non o perdan, a xulgarse "unha inconsciente rodeciña na maquinaria do III Reich" e a compadecerse a si mesmo! pola magnitude da tarefa asignada -o asasinato dos xudeus e outros considerados inimigos do Reich- , escribiu a súa autobiografía na prisión de Cracovia mentres esperaba a ser procesado tras a súa detención en 1946.

O ex comandante, puntilloso especialista da liquidación, foi condenado á morte e colgado o 7 de abril de 1947 nun patíbulo alzado no propio campo, no centro da atormentada paisaxe da súa maldade. Excepcional testemuño dun dos máximos implicados no xenocidio nazi -e o único directo, da súa propia man, dun comandante de campo de exterminio-, "Eu, comandante de Auschwitz" (Kommandant in Auschwitz, 1958) publícase en España (Edicións B) de novo tras ser editada hai exactamente trinta anos por Mario Muchnik nunha edición hai tempo inencontrable. A tradución é a mesma, de Juan Esteban Fassio, pero a nova publicación, á parte de escribir o nome como Höss e non Hoess como na primeira (o que fai máis difícil a habitual confusión por homofonía do xefe do campo co lugartenente de Hitler, Rudolf Hess), conta cunha excepcional introdución de Primo Levi, escrita en marzo de 1985 e que xa vale todo o libro (polo seu interese, a súa emoción e non digamos a súa categoría moral). Levi advirte que o libro está cheo de "infamias contadas con torpeza", que o seu nivel literario é "mediocre" (e queda curto) e que o autor se revela "un canalla estúpido e charlatán, basto, engreído e por momentos manifestamente falaz". E con todo, engade, "esta autobiografía é un dos libros máis instructivos que se publicaron nunca por canto describe con precisión o itinerario dun dos maiores criminais da historia".

O relato de Höss, que, a pesar da súa vileza, confirma punto por punto todos os horrores de Auschwitz, foi considerado tradicionalmente en medios neonazis e revisionistas unha falsificación ou polo menos unha confesión arrincada á forza e por tanto inaceptable, pero nas súas memorias, o ex comandante non fai senón ratificar o seu testemuño no proceso de Núremberg, onde declarou, con todas as garantías xudiciais, como testemuña da defensa chamado polo avogado de Kaltenbrunner, o brutal e caracortada xefe dos servizos de seguridade do Reich (Höss non o fixo moi ben, ou si, segundo se vexa: a Kaltenbrunner tamén o aforcaron). Nacido en Baden-Baden nunha familia católica pía que quería facer del un sacerdote, Höss, tras algunhas dúbidas, preferiu a vida militar. Con 15 anos alistouse e loitou durante a I Guerra Mundial en Oriente Medio xunto aos aliados turcos, defendendo, entre outros lances, o ferrocarril do Hedjaz, polo que podería terlle pegado un tiro Lawrence de Arabia. Desgraciadamente non foi así. O raparigo mostrouse valente, converteuse no suboficial máis novo do exército alemán e gañou a Cruz de Ferro. En 1919 uniuse ao Freikorps no Báltico e en 1923 foi a parar á prisión por un asasinato no que tamén estaba implicado Bormann, que lle axudou logo na súa carreira.

Liberado en 1928, Himmler convidoulle en 1934 a unirse ás SS. As páxinas de Höss, inzadas de autoxustificacións e tinguidas dunha falsa sensibilidade que provoca náuseas, inclúen perlas como cando o SS confesa que se mostraba tan duro e implacable para que non o acusasen de débil, pois no fondo, mira ti que gran ser humano, "experimentaba unha gran turbación" ante os castigos corporais e asasinatos de deportados. Höss iniciou a súa carreira de mastín en Dachau e logo pasou a Sachsenhausen, campo do que deixa escritas "impresións variadas e pintorescas", que inclúen malleiras e execucións. Pero é Auschwitz, claro, onde chegou para pór o campo en marcha en todo o seu horror, o que máis aparece nas súas memorias. "O mal ambiente de Auschwitz", di, "acaboume transformando noutro home: encerreime en min mesmo e fíxenme duro e inaccesible". O SS penétranos no inferno do exterminio sen ningún preámbulo. De súpeto, xa está "a liquidar" aos xitanos. "Non resultou nada fácil facerlles entrar na cámara de gas, ningunha execución de xudeus resultou tan penosa". Asegura que os xitanos eran os seus presos favoritos e que de non ter que matalos, vaia, interesouse máis na súa vida e costumes. En canto aos xudeus, asegura que nunca sentiu "persoalmente" odio cara a eles.

En 1941, escribe como de pasada, "o Reichsführer xulgou necesario proceder ao exterminio de todos os xudeus, sen excepción". Como en Auschwitz-Birkenau eran conscientes do seu destino, o seu estado psicolóxico, di, decaeu, o que, asegura o comandante, "explica en parte a elevada mortaldade do colectivo". Lendo iso un case lamenta que se limitasen a aforcalo. Cando Himmler mandoulle no verán de 1941 preparar Auschwitz para o exterminio en masa, escribe Höss que lle pareceu que naquela orde "había algo monstruoso", pero os argumentos fixéronlle pensar que as instrucións quedaban perfectamente xustificadas. Achácao ao adoutrinamiento SS. "Non podía reflexionar: tiña que executar a consígna, non podía elaborar un xuízo persoal". As "ordes en nome do Führer eran sacras" e el era "un soldado". As pasaxes en que describe os gaseamentos son de agárrate. Con todo, confesa que sentiu "tranquilizado" ao ver que o Zyklon B, o preparado de cianuro usado nas cámaras, era hixiénico e mataba axiña e ben. "Un breve berro, case afogado e todo terminara". O máis importante "era manter unha calma o máis completa posible durante a operación de chegada e desnudamento". Entón, "até os nenos entraban xogando nas cámaras de gas". Cando algunha muller se alteraba, "había que collelas rápido, levalas aparte e pegarlles un tiro na caluga". Höss, que vivía no campo coa súa muller e os seus fillos, en plan "O neno co pixama de raias", ten momentos dun lirismo repulsivo: "Durante a primavera de 1942, miles atoparon a morte nas cámaras. A súa saúde era perfecta; as árbores que rodeaban a instalación estaban en flor. Ese cadro en que a vida se relacionaba coa morte quedou na miña memoria". Todo o asunto do exterminio, asegura, fíxolle infeliz en Auschwitz e provocou nel "impresións indelebles e ampla materia de reflexión". Axudáballe a vencer os escrúpulos, explica, falar con Eichmann. Ou tomar copas con Mengele, que xa é pasatempo.

É fácil percibir en todo iso un gran exercicio de cinismo, cando se lle escapan expresións como: "En Auschwitz non había tempo para aburrirse". De feito, entre tanta jeremiada -e perdón pola expresión- un queda coa idea de que o mando do campo, a súa planificación, construción e administración, foi, para el, a súa mellor hora. Ao pechar as memorias, di que se mantén fiel á filosofía nacionalsocialista aínda que recoñece que o exterminio de xudeus "constituía un erro", pero máis que nada porque "espertou o odio de todo o mundo contra Alemaña" e "permitiu á xudaría achegarse ao seu obxectivo final". De todo o libro seica non hai nada peor que a frase final. Tras reflexionar sobre o feito de que "o gran público" o considere un sádico e o asasino de millóns de seres humanos, anota: "Nunca comprenderán que eu tamén tiña corazón". Puaf.

El País - 11.10.09