Quería voar como unha bolboreta,

Quería voar como unha bolboreta,
.
Lembranzas infantís do holocausto: a historia de Hanna Gofrit
.
Escrito por NAOMI MORGENTSTERN
Traducido do inglés por AFONSO VÁZQUEZ-MONXARDIN
Ilustrado por AVIHAI COHEN
.
Dedicado a: Yurek Mine. Trebilka, 1942
con amor, da súa nai,

Halina Ruth
.
O meu nome é Hannah. Na cidade onde medrei, en Polonia, todos me chamaban “Hanechka”.

Nacín en 1935 en Biala Ravska, un lugar onde xudeus e polocos viviron e traballaron xuntos por xeracións.

A miña avoa vivía no centro da cidade, preto do mercado, e todos os meus primos vivían nun barrio xudeu alí ao lado. Os meus pais, Hershel e Zisel Hershkowitz e eu viviamos nunha buliciosa rúa de Biala Rawska, xusto enfronte doutra familia xudía.

As miñas veciñas polacas, Marisha, Yanek e Basha era as miñas mellores amigas. Encantábame xogar ao escondite con elas no xardín que estaba detrás da nosa casa, pois alí había moitos lugares onde ocultarnos entre as árbores e as sebes. Ás veces, no medio do xogo, vía un bichiño calquera no chan e deitábame sobre a miña barriga para estudalo mellor ata que oía ás miñas amigas chamando por min para continuar xogando.

Nunha punta de Biala Ravska había un regueiro. No inverno, cando a auga se conxelaba, encantábanos correr e escorregar por riba do xeo; e na primavera, cando se derretía, faciamos barquiños de papel, botábamolos na auga e corríamos canda eles pola beira da auga ata que desaparecían da nosa vista.

Eu estaba sempre feliz, sorrindo e todos me coñecían. Moitas veces me paraban os coñecidos e me preguntaban que estaba facendo mentres me ensarillaban os rizos ou beliscaban nas meixelas. Encantábame cantar e recitar poemas en polaco. Cando os meus pais me levaban a visitar amigos ou parentes, a miña mama sempre me pedía que lles cantase algo ou que lles contase un conto. Ás veces non quería e o meu único desexo era saír a xogar cos outros nenos fóra.

Daquela empezaron a pasar cousas que me fixeron esquecer todas as cantigas, todos os poemas e todos os xogos que eu sabía tan ben. Estalou unha guerra terrible. De repente, acabouse a miña infancia feliz. A miña vida cambiou para sempre.

Eu tiña catro anos, cando a guerra se botou enriba de nós, en setembro de 1939. Chegaron á nosa cidade, soldados alemáns vestidos cos seus uniformes grises. A primeira cousa que fixeron foi impor un “toque de queda”. Desde as oito da tarde ninguén podía abandonar as súas casas. Aos que collían fóra despois das oito da tarde, castigábanos.

Un día vin a miña mama cosendo estrelas amarelas nos abrigos dela e de meu pai.
Mamá ¿E logo que coses?, preguntei.
“Unha estrela amarela que debemos pór nas nosas roupas cando saiamos da casa”, constestou.
“E débena pór todos?, preguntei.
“Só os xudeus”, contestou.
“E por que?”
“Porque nolo mandan os soldados alemáns”
“E por que?”
“Para saberen quen é xudeu” dixo a mama desacougada.
“E que máis lles ten quen é xudeu e quen non?”.
“Non o sei. É o que mandaron e é o que eu fago.

Seria, continou cosendo a estrela amarela no gabán do papá. Eu ollábaa fixamente. Tiña os labios apretados e os seus dedos movíanse rapida e nerviosamente mentres cosía.
“Mamá, ¿pódoche traer o meu abrigo tamén?, preguntei.
Non. Os nenos non a precisan. E a agulla corrían furiosa ao redor da estrela amarela.

Aquela tarde o abrigo negro da mamá e o gris do papá quedaron colgados no percheiro onda a porta da entrada. Tiñan cadansúas estrelas amarelas por diante e por detrás.

Os alemáns ordenáronlles aos xudeus movere a determinados barrios de cada cidade. O barrio xudeu pasouse a chamar “gueto”. A miña avoa, os meus tíos, e a miña prima Cheya, vivían co resto dos xudeus no gueto de Biala Rawska.

Estáballes prohibidos aos xudeus sairen do gueto e facer negocios no mercado. Aínda así, como a miña mama era unha excelente costureira, permitíronlle seguir traballando. Ela cosía vestidos e traxes para as señoras e señoritas da cidade e tamén cosía as roupas dos soldados alemáns mellor ca ninguén. A pobriña da mamá pasaba a maior parte do día cosendo. Cando unha clienta viña probar o vestido que lle fixera, eu sentaba nunha silliña nunha esquina do cuarto e miraba. Era divertido observar unha muller probando o seu vestido, ollándose nun gran espello: de fronte, de costas, deste lado, do outro, arriba e abaixo, ao tempo que a mamá dába voltas ao redor dela meténdolle aquí e axustando alá. Como pagamento, a mama recibía azucre e comida.

Ao papá tamén lle permitiron continuar cos seus negocios. Cada mañá ía ao gueto. Ás veces ía canda el. O papá entraba nunha das casas e sentaba detrás dunha mesiña e eu sentábame ao seu lado nunha silla. Un a un os xudeus ían achegándose e esperaban con paciencia na fila. Un traía un obxecto antigo de prata, outro unha valiosa xoia, outro un caro anel. Pedían todos o mesmo. Que o papá lles vendese o obxecto fóra do gueto.

O papá podía saír do gueto e vender as cousas no mercado. Como pagamento traíanlles aos xudeus do gueto un pouquiño de comida… pero moi pouquiña. Os xudeus tiñan que aceptar o que lles desen polas cousas que vendían. Ninguén lles pagaba o que valían porque sabían que os xudeus estaban desesperados.

Cada mañá, a mamá facía un descansiño na costura para arrimar unha gran pota de sopa. Botáballe verduras e uns poucos anacos de graxa e puxa a pota a ferver no lume da cociña. Eu subíame a unha silla ao pé da pota e dáballe voltas cunha culler de madeira para que se disolvese antes a graxa e se mesturase ben coa verdura e as especias. De alí a un cacho, a mamá preguntaba, “Hanechka, ¿está boa a sopa?”. Eu collía unha pouca na culler, achegábaa á boca, sopráballe e probábaa. Así que estaba lista, a mamá puña a pota nun carriño e levábaa ao gueto. Alí dáballe sopa aos xudeus famentos.

Na noite do Yon Kippur (O día do Perdón) fun co meu pai á sinagoga do gueto. O papá puxo o traxe das festas. Na lapela da chaqueta levaba a estrela amarela e debaixo do brazo o tallis (un pano branco de oracións). Eu levaba un vestidiño branco decorados cunhas flores elegantes e uns zapatiños de charol brancos. Os nenos vestian de branco e xogaban no campiño que había enfronte da sinagoga. Todo parecía tan limpo e ordenado.

O papá deixoume á entrada da sinagoga e pasou adentro. Eu quedei ao pé da porta grande mirando o interior. Dentro había grandes columnas pintadas de azul ceo sostendo un grande e ancho teito branco. Ao redor de cada columna había candelabros, cada un tiña candeas de abondo para iluminar toda a estancia. A sinagoga estaba toda chea de luz. De pé, diante de grandes bancos de madeira había centos de homes, con cadanseu tallis, rezando. Había un sentimento de santidade revoando no aire.

Eu escoitei as oracións e cantigas en hebreo. Eu non entendía hebreo, pero souben que era a miña lingua, a antiga lingua do pobo xudeu. De alí a un pouco, marchei co resto dos rapaces que estaban xogando enfronte da sinagoga para non molestar á xente que rezaba.

Unhas poucas semanas despois houbo un grande incendio cunha chamas que subían enroscándose no aire.
Mama ¿Qué é o que está ardendo?
A mamá achegoume a ela e besbesulloume na orella “A sinagoga. Os alemáns estana queimando”.
¿E por que, mamá?
Ela abrazoume e non dixo nada.

Eu aínda podo ver hoxe a todos aqueles homes de pe, na sinagoga, o día do Yon Kippur, envoltos nos seus tallis, rezando. Na miña imaxinación esta imaxe sempre aparece xunto coa do incendio na sinagoga deserta, cando as lapas se erguían cara ao ceo.

Tiña xa seis anos. Era o primeiro día de clase de setembro de 1941. Os alemán aínda estaban en Biala Ravska.
Marisha, a miña mellor amiga, chamoume para ir á escola canda a ela. Encontrámonos pola mañá e camiñamos xuntas con outros moitos rapaces. E chegamos ás altas cancelas da escola. O porteiro da escola estaba ao pé da cancela. Eu coñecíao, vivía ao pé da nosa casa. A cada esudante íalle dicindo “bos días”, e “sorte cos estudos”.
Marisha atravesou a cancela e eu seguina mentres lle daba a benvida.
¿Onde vas ti?, preguntoume.
“Á escola, ao primeiro curso”, dixen orgullosamente mentres continuaba o meu camiño.
O porteiro atalloume e díxome: “Non, ti non”.
“Pero xa teño seis anos… si que os teño”.
“Es xudía”, dixo. “Os xudeus non teñen dereito á aprender. Non queremos xudeus na nosa escola. Marcha para casa”.

Ollei ao redor. Marisha e os outros nenos estaban alí, parados, escoitando. Soou a campá da escola. Marisha, con outros rapaces, botou a correr para adentro. Eu dei volta e marchei. Cando estaba fóra do límite da escola mirei adentro. Vin a Marisha . Entrou no edificio da escola e desapareceu.

Non chorei. Pensei. Son xudía. Non hai sitio para min. Quedei alí parada diante do colexio ata que non quedou máis ninguén. Só eu. O novo curso acababa de comezar. Pero non para min.

Fun para casa. A mamá estaba esperando por min cun grande sorriso na cara e preguntoume “Hanechka, de onde vés?
“De ningún sitio especial. Só fun dar unha volta”, contestei.
“Ven”, dixo a mamá. “O novo curso acaba de comezar e tes os teus libros esperando”.
Levoume dentro do cuarto. Alí estaba o papá. Na mesa había unha morea de libros e libretas. Sorrio e estreitoume a man. “Felicidades, Hanechka. Hoxe empezar o primeiro día na “Nosa escola”, Boa sorte”.
O meu papá e a miña mamá foron os profesores da “nosa escola”. Ensináronme eles a ler e escribir. Eu tamén tiña unha escola.

Unha noite os soldados alemáns mandaron que todos os xudeus collesen roupa e comida e fosen ao edificio da escola da cidade. Desta vez, non había excepcións. A mamá encheu dúas maletas de roupa e comida e unímonos ao resto dos xudeus que viñan do gueto.

Esperamos dentro das aulas. Un soldado alemán viña cada hora e lía unha listaxe de nomes e os xudeus cuxos nomes foran lidos, saían e montaban nuns coches de cabalos. Os condutores eran os nosos veciños polacos das aldeas veciñas. Coñeciamos á maioría deles. Nos bos tempos antes da guerra, traían froitas e verduras ao mercado da cidade.

Esperamos que dixesen os nosos nomes. Eu estiven de pé onda a fiestra e miraba. Vin como un dos veciños da miña avoa preguntaba a un dos condutores, “¿Onde imos?”.
“Ao leste”, constestoulle.

O soldado alemán dixo os nomes da miña avoa, os meus tíos e a miña prima Henya. A mamá e o papá choraron cando os levaron. Eu tamén os abracei e lles din bicos pero non chorei. Oíralle dicir ao condutor do coche de cabalos, “Ao Leste”. O papá dixérame unha vez que a Terra de Israel quedaba ao leste. O meu tío Yaakov marchara a Palestina antes de que estalara a guerra, así que eu pensei que estaban levando á miña avoa e aos meus parentes á Terra de Israel.

A miña avoa, os meus tíos e a miña prima Henya subiron á carreta. E non os volvín ver. Todo o que puiden ver foron as grandes rodas da carreta e as patas dos cabalos que se movían impacientes. Daquela chegou a mañá. O soldado alemán leu a última lista. E non dixo os nosos nomes. Deron a orde e as carretas empezaron a moverse.

Cando a mamá se decatou de que nós non marchabamos, colleu todos os paquetes de comida que preparara e correu detrás da carreta onde ía a avoa e botoullos dentro. Continuou correndo detrás da carreta ata que non a puido ver máis a través das súas bágoas. Nós non foramos deportados porque os alemáns querían que a mamá seguise cosendo roupa para eles porque ninguén cosía coma ela. Non había mellor costureira en ningures.

As carretas non foron, como eu pensara, á Terra de Israel que quedaba ao leste. En troques, foron ao Leste de Polonia. Despois da guerra, soubemos que as carretas levaran os xudeus a unha cidade chamada Tomashov, onde os xudeus foron metidos en trens que os levaron directamente a Treblinka. En Treblinkao os alemáns mataron todos os xudeus da miña cidade, a pequena Biala Rawska, incluídas a miña avoa, os meus tíos e a miña prima Henya.

Os únicos xudeus que quedaron na cidade foron aqueles que precisaban os alemáns, como o zapateiro e o cristaleiro. No gueto só quedaron casas baleiras. Os comercios do gueto foron todos rebentados e o pouco que neles quedara, foi roubado. O estudo fotográfico foi saqueado e as fotos dos xudeus e os seus fillos que noutro tempo viviran aquí, desaparecendo no rebumbio.
A miña mamá coseume un vestido novo. Unha noite subiume á mesa para darlle os retoques finais. Era un vestidiño de veludo azul cun colo branco moi grande e moitos pregues. Eu estaba feliz. Daba voltas rápida, subida na mesa e o vestido voaba e revoaba arriba e abaixo ao meu redor. A mamá díxome: “Ten coidado que podes caer”. Pero eu continuei voando como unha bolboreta.

O papá chegou a casa. Veu onda min e baixoume da mesa. Nin sequera mirou o meu vestido novo. “Temos que marchar” dixo. “Topei ao pai de Marisha e díxome que esta noite ían deportar a todos os xudeus que quedan na cidade”.

Non había tempo para preguntas. Deixamos a casa e internámonos no bosque. Chegamos a unha casa de labradores.
Fomos onde a corte dos marrans e ocultámonos debaixo dunha palleira. Pola mañá a labradora polaco propietario da casa achegouse a nós e deunos unha tallada de pan e unhas poucas salchichas. Era amiga de Moshalkova, a nosa veciña, quen a convencera de que nos ocultara mentras puidesemos pagar. Estivemos sentados días e días na porqueriza. Aínda a podo cheirar agora. Escoitei os galos alborotados no porche da casa, o rincho dun cabalo preto da casa e o susurro das follas das árbores.
Era polos comezos do inverno. Un vento frío sopraba entre as árbores do bosque. Mirei os bacoriños acochandose onde a súa mamá e díxenme para min “Eu tamén estou ao quente porque estou coa mamá e co papá”. Collín un bacoriño daqueles nos prazos, acariñeino e comecei a xogar cos seu fociño rosado.
Non sei cantos días pasaran ata que un día chegou de súpeto e correndo a señora da casa.
“Os soldados alemáns están cazando xudeus no bosque. Teño medo. Que me psará se vos collen aquí, na miña propiedade?”
“Non se preocupe”, dixo meu pai, “Esconderémonos moi ben no burato”.
“Se cadra non é de abondo”, retrucou xemendo a señora. “A nena pode coller medo e chorar, e se os soldados vos descubren, será a miña fin. Sabedes ben que é o que lles pasa aos que ocultan xudeus”.
Por un momento fíxose o silencio. Estabamos todos quietos, incluso os marráns. Nin sequera se movían as follas das árbores, concientes do perigo.
“Xa sei”, dixo a señora. “Metermos a nena nun saco de patacas. O meu fillo Sasha levará o saco ata o camiño como se fose de certo un saco de patacas e vós os dous, esconderédesvos no burato e cubrireino con palla e esterco. Espero que o fedor manteña aos alemáns lonxe”.

Aínda levaba posto o meu vestido novo pero cando me metín no saco de patacas, xa nin de broma parecía novo. O saco era grande e feito dunha basta arpilleira marrón. O cheiro do saco lembrábame o das patacas podres da corte dos porcos. Enconllíme dentro do saco e pensei “Son unha pataca! Son unha pataca. Non me podo mover. As patacas non se moven. Se veñen os alemán non podo berrar. As patatas non berran”. O fillo da señora levoume ás costas ata que veu a súa nai e dixo que os alemáns marcharan do bosque e xa pasara o perigo.

Os alemáns non nos atoparon. Eu volvín cos meus pais á corte dos marráns. Todo o que eu quería era voar como unha bolboreta.
Os soldados alemáns continuaron cazando xudeus no bosque. A polaca que nos tiña agochados na súa corte estaba aterrorizada coa idea de que nos encontrasen e a castigasen a ela. A pena por ocultar xudeus era a morte. Ela díxolle aos meus pais que deberiamos atopar outro lugar para nos agochar. O papá pediulle que contactase a Moshalkova, a nosa veciña da cidade, quen prometeu buscarnos un novo lugar para ocultarnos.

Uns días despois, oimos pasos ao lado da corte. Asustados, metémonos no burato. O papa tapouno con palla. E abriuse o portón.
“Zisel, Herhsel”, era a voz de Moshalkova. ¡Que alivio! Sengou connosco na corte e díxonos que conseguira co diñeiro que lle dera papá, dous pasaportes polacos, un para unha nai e outro para a súa filla.
“Eu creo que Zisel e Hanechka se poderían vestir como unha nai e unha filla de campesiños polacos e ir onda a miña irmá que vive en Varsovia”. Marshalkova volveuse á miña mamá: “Miña irmá e o seu home están de acordo en que vivades con eles, na súa casa”.
“Nós debemos estar xuntos”, dixo a mamá.
“Iso é perigoso” dixo Marshalkova. “Se chegar coller a Hershel sen pasaporte, arrestábano de inmediato. Nin sequera os polacos poden saír sen un pasaporte.
“Hershel” dixo a mamá ao papá: “Dálle máis diñeiro a Moshalkova e así hache conseguir tamén un pasaporte polaco para ti”.
“Zisel, non é iso. É moi difícil conseguir outro pasaporte polaco aínda con moitos cartos”.
“Esperaremos ata que o logres”, dixo a mamá. “Temos que estar todos xuntos. Por favor, Moshalkova, por favor, consegue un pasaporte para Haershel. Suplícocho”.
“Prométoche que farei o posible por conseguilo”, dixo Moshalkova, e a mamá deulle unha longa aperta.
Aquela noite, antes de ir durmir na corte, o papá dixo “Zisel, Hanechka, quero que vós marchedes”.
“¿E que farás ti?, preguntou a mamá.
“Quero ir ao bosque e unirme aos partisanos”.
Boteille unha ollada abraiada a meu pai. ¿Quen eran os partisanos?
“Hanechka”, díxome, “no bosque hai grupos de soldados xudeus e polacos que combaten os alemáns. Teñen poucas armas, pero úsanas para atacar as patrullas alemás, destruír as vías do tren e voar os trens que levan subministracións para o exército alemán. Quero unirme a eles!
“Pero é moi perigoso”, dixen eu.
“Todo é moi perigoso. Estarmos aquí, neste buraco fedorento é perigoso. Pero prométoche Hanechka que andarei con moito coidado”. E o papá dixo isto cun gran sorriso e chiscoulle un ollo á mamá.
“Hershel” rogou a mamá, “esperemos uns días máis. Se cadra Moshalkova ten éxito e consegue un pasaporte para ti”.
O papá replicou: “Non é bo esperar máis, Zisel. Cada día que pasa é todo máis perigoso. A muller desta casa tamén está perdendo a paciencia e quere botarnos. Mellor usar o diñeiro que temos para pagarlle á familia Skorvrokeck para que vos esconda en Varsovia. En calquera caso, xa me afixen á idea”.
Á mañá seguinte, o papá pediulle á dona da casa que contactase unha vez máis con Moshalkova e comentoulle a súa decisión. Moshalkova trouxo roupas como as dos labradores. Saquei o sucio vestido novo e puxen unha saia ancha e de raias, unha blusa grande e atei un gran pano na cabeza.

Moschalkova deulle á mamá os nosos pasaportes e preparámonos para marchar. O papá abrazoume con forza e besbesulloume ao oído: “Hanechka, cando acabe a guerra virei a buscarvos”. Cando nos separamos do papá eu chorei amargamente.

O fillo de Moshalkova levounos na súa carreta á estación de alí collemos un tren para Varsovia. Controlaron os nosos pasaportes e sen máis problema chegamos sans e salvos a casa dos Skovronecks.

Eu estaba segura de que o papá chegara ao bosque sen maiores dificultades. Pero estaba enganada. Moito despois soubemos que o papá fora prendido no bosque e asasinado. Nunca veu por nós á fin da guerra, como prometera.

Na cidade de Varsovia ninguén sabía que a mamá e eu eramos xudías. Alí vivimos agochadas na vivenda dos Skovroneck, no sexto piso do número 64 da rúa Zelzaneah. O sr. Skovroneck era electricista e a señora Skovroneck vendía xabón no mercado. As súas dúas dúas fillas, Hanka de trece anos e Basha de dez, estaban na escola.

Dous anos vivimos con eles.
Dous anos sen saírmos do edificio.
Dous anos sen camiñar a gusto pola casa.
Dous anos sen achegarnos a unha fistra, só andando a gatas por baixo delas.

Durante dous anos Hanka e Basha non trouxeron a casa amigo ningún. Estáballes estritamente prohibido dicir a ninguén que estabamos nós na súa casa. Era un segredo cuestión de vida ou morte.

A mamá era a responsable da limpeza da casa. Tamén cocía o xabón que a señora Skovroneck vendía no mercado e cosía e remendaba as roupas de todos. Á noitiña, axudaba ás rapazas cos deberes do cole. Eu sabía moitas das respostas ás preguntas das nenas, pero calaba porque non quería incordialas ou enfadalas.

Pola mañás, así que todos marchaban da casa, sentíame unha raíña. Regaba as plantas que a señora Skovroneck me regalara, lía nos libros das nenas e agatuñaba por debaixo das fietras para sentir as voces dos nenos xogando no patio. Tamén falaba coa mamá en susurros para que ninguén nos puidese oír.

Eu sentábame onda a porta e escoitaba os pasos da xente ao subir e baixar as escaleiras. Recoñecía polo andar aos Skovronecks. Eu sabía cando estaban para entrar na casa e observaba o movemento da manilla da porta –o sinal para abrila. Ningún dos Skovronecks tocaría a campaíña ou petaría na porta. Se calquera tocaba ou petaba, eu sentíame como se fallase por non ter escoitado os pasos nas escaleiras. E esparaba tensa e calada ata que os pasos se afastaban.

O piso dos Skovroneck estaba preto do gueto onde mandaran vivir os xudeus. Era o gueto máis grande que había. A señora Skovronec díxolle á mamá que había xudeus que fuxían do gueto e ían ao mercado. Eles falaban de atosigamento, fame e enfermidades. Dixéronnos que estaban sacando aos xudeus do gueto en trens. A señora Skovronec dixo que a xente no mercado estaba dicindo que algo ía pasar no gueto.

Unha noite, mentres todos durmían, escoitamos o ruído de explosións que viñan do gueto e o ceo volveuse vemello. Non me puiden resistir e achegueime a mirar pola fiestra. A mamá estaba de pé ao meu lado. Non falamos, só choramos.

Sabiamos que os poucos xudeus que quedaban no gueto estaban loitando cos alemáns ata o últimno alento. Os xudeus a penas tiñan armas e os alemáns usaban rifles e tanques. Os xudeus non tiñan posibilidade ningunha.

Unha noite soaron as sirenas. Os alemáns estaban bombardeando o gueto desde o aire. A familia Skovronec e todos os demais veciños do edificio baixaron ao refuxio antiaéreo. A mamá e eu permanecimos no piso. A mamá cubriume co seu corpo e díxome que non mirara, pero eu algo guichei. A través da ventá puiden ver como caían as bombas. Estaba abraiada. As bombas non eran redondas como imaxinara senón que parecían botellas pequeniñas. Así, deitadas unha encima da outra, permanecimos ata que acabou o bombardeo.

Uns poucos días despois, a señora Skovroneck díxonos que non deixaran ningún xudeu no gueto e que o queimaran de todo. Díxo tamén que no mercado os polacos comentaban como os xudeus do gueto se atreveran a rebelearse contra os alemáns.

Ninguén podía saber que a mama e eu estabamos escondidos no piso dos Skovroneck. Cada vez que viña algún convidado, a Mama e eu agochabámonos nun armario. Unha vez que viñera unha visita inesperada, non nos deu tempo á mamá nin a min de meternos no armario da roupa, así que nos metemos na caixa do carbón e a señora Skovroneck sentou por riba ata que o visitante sorpresa marchou.
Ás veces debiamos pasar horas no armario da roupa, sen movernos nin dar un chío. Cando estaba no armario, imaxinaba que era un pequeño trasno que vivía no bosque e levaba un vestidiño azul e un sombreiro vermello cun ponpón. Imaxinaba que podía beber o orballo do chan do bosque e camiñar entre as flores adiviñando os seus nomes polo arrecendo.

Tiñamos decidido que se os soldados alemáns viñesen buscando xudeus e chegasen ata o cuarto piso, a mamá e eu baixariamos ata o quinto e chimparíamonos embaixo. Así, os alemáns nunca saberían que estiveramos agochadas no piso dos Skovroneck e libraríanse do castigo por ternos ocultado. Un día viñeron os alemáns buscar no edificio e axiña chegaron ao cuarto piso. A mamá colleume da man e estaba para levarme canda ela ao quinto piso, como prometeramos, cando Hanka Skovroneck parouna. Colleu unha longa escada e díxonos que subíramos ao tellado do edificio. Sentamos alí, petrificadas unha hora enteira ata que Hanka nos chamou para que baixasemos. Os alemáns chegaran só ao quinto piso e… marcharan.

A mamá, Hanka, e eu bailamos como tolas dentro do apartamento. Era unha danza de felicidade, un baile de vitoria sobre as forzas do mal.

Tiña eu dez anos cando a guerra, por fin, rematou. A mamá e eu collemos un tren e voltamos á nosa vella aldea de Biala Ravska, agardando desacougadas encontrar a papá e se cadra, a algún outro sobrevivente da nosa familia. Un vello veciño noso, polaco, colleu tamén o tren. Pensei que se alegraría de vernos, pero nin sequera parou a ollada en nós.

Fomos á nosa vella casa de Biala Rawka. Mirei a través da fiestra. Todo seguía como se nunca tiveramos marchado. Pero unha familia polaca sentaba na nosa mesa. Xa non era máis a nosa casa. Era como se nunca tivesemos sido de alí.

Fun a casa da miña amiga Marisha mentres a mamá foi á casa da muller que nos agochara onda os marráns á cata de noticia do papá. Pero Marisha xa non era a a miña amiga. Pasaran demasiadas cousas. Demasiadas cousas pasaran desde os días cando xogabamos ao escondite entre as árbores detrás da nosa casa.

A mamá volveu da casa da polaca e non dixo unha palabra. Non tiven que preguntar. Estabamos soas. A mama e eu. Perderamos ao papá. Perderamos á avoa. Perderamos aos nosos tíos, tías e primos. Todos os xudeus da nosa aldea, a non ser trinta e cinco adulto e dous nenos –eu era unha deles- desaparceran.

Á mañá seguinte marchamos de Biala Ravska. Para sempre.
Marchamos vivir a outra cidade. A mamá dediciu que non lle diriamos a ninguén que eramos xudías. A mamá traballou de costureira mentres eu estudaba nunha escola polaca. Eu fun co resto das nenas da miña clase á igrexa e a aprender a relixión católica. Unha vez o cura preguntou unha cousa e só eu souben a resposta. O cura sorriu e dixo “Hanechka, se non chego saber que eras católica ía pensar que tiñan cabeza de xudía.

Despois de que crego me dixera aquilo, empecei a pensar nas miñas raíces xudías. Decateime de que era xudía, e non quería ocultar a miña identidade nunca máis. Inmediatamente voltei a casa e díxenlle á mamá que parasemos de facernos pasar por católicos. Eu quería ir vivir a outra comunidade onde houbese outros xudeus e a mamá estivo de acordo.

De alí a un pouco, marchamos a Lodz. Era venres. Cando a mamá a eu iamos camiñando pola rúa, vimos un par de cadelabros alumeando nunha ventá.
“É a véspora do Sabath”, dixo a mamá en voz baixa.
A mamá achegouse e petou na porta. Cando se abriu ulín as especies e o cheiro do peixe que estaban cociñando. A mamá rompeu a chorar e abrazou á muller que lle abrira. Estabamos de novo entre xudeus.

A mamá coñeceu a un xudeu de Lodz chamado Yosef Kupershmit que perdera a súa muller e á súa filla na guerra. Axiña casaron e Yosef converteuse no meu novo papá. Un ano despois naceu Avraham, o meu irman.

Yosef díxome que o meu nome hebreo era Hannah. De alí en adiante, sempre lle dixen a todo o mundo que me chamaba Hannah, e non Hanechka. Sentíame tanto unha parte do pobo xudeu que todo o que quería era chegar á Terra de Israel. Uninme a un grupo que se chamaba “HaChalutz”, (Os pioneiros) e escoitei numerosas historias sobre a Terra de Israel. Recei para que algún día puidese chegar alá. Eu sabía que miña familia non ía quedar en Polonia. Eu dicíalle a todo o mundo que eu iría vivir a Israel e a ningun outro sitio do mundo.

O vinte e oito de xaneiro de 1949 chegamos a Israel. O noso barco chamábase “HaAtzmaut” (Independencia) e así que se achegou ao porto de Haifa, eu vin o monte Carmel e souben que finalmente estaba na casa.

Vivín en Tel-Aviv con meus pais e estudei enfermaría. Hoxe son enfermeira en Tel-Aviv. Casei cun home que se chama Yitzchak Gofrit. Temos un fillo que se chama Ofer. Ofer fíxose médico e agora vive en Xerusalem coa súa muller Dafna e os seus fillos Shani, Gal e Ben. A miña mañá, Zisel, viviu unha vida longa e seguiu cosendo ata que de vella perdeu vista.

Nunca esquecermos á familia Skovroneck. Eles recibiron un certificado e unha medalla por seren “Xustos entre as nacións” e plantamos unha árbore no seu honor no Yad Vashem de Xerusalem.

O que acabo de facer é contarvos unha pequena parte da historia que sempre levei comigo. Estaría encantada de contestar ás vosas preguntas ou oír os vosos pensamentos sobre a miña historia. Por favor, escribídeme a Israel. Velaquí o meu enderezo:

Hannah Gofrit
250 Dizengoff Street
Tel-Aviv 63116
Israel

Agardo as vosas novas.