Quen foi o neno do gueto?

A imaxe do Gueto de Varsovia de 1943. US Holocaust Memorial

Por Sal Emergui
El Mundo - 23/03/2011
.
A imaxe do neno do gueto de Varsovia, apuntado cun fusil, as mans no alto e a cara aterrorizada, retrata non só un momento ordinario do Holocausto; retrata a extraordinaria crueldade nazi aínda que non se vexa nin unha pinga de sangue. A imaxe vale máis que mil palabras; vale anos de investigación sobre a maquinaria asasina do Terceiro Reich e sobre a angustia dos protagonistas da foto-símbolo. Noutras palabras, que foi dese neno? Sobreviviu? Que pasa coas dúas presas xudías en primeiro plano e o tres soldados alemáns ao seu ao redor?

Preguntas que se fixo Dan Porat, profesor da Universidade Hebrea de Xerusalén e especialista na Shoah. A imaxe do neno converteuse na súa obsesión. Nunha visita no 2004 ao Yad Vashem de Xerusalén, onde se honra e homenaxea ás vítimas do Holocausto, Porat escoitou a un guía explicar que "o neno sobreviviu, estudou Medicina, e converteuse en doutor en Nova York; hai un ano emigrou a Israel". O profesor escoitou sobrecollido. Desexaba crer ese relato para dar un nome e apelidos á estampa. Unha historia á cara do neno. Unha biografia á que apoiarse. Quizais, tamén, como lección de superviviencia ao horror. Pero necesitaba algo máis que palabras para acougar a súa curiosidade académica e persoal. Conectado aos asustados ollos do neno encerrado no inferno de 1943, Porat decidiu investigar até o último recuncho da foto. O resultado é a súa obra "O neno: unha historia do Holocausto", onde segue e tenta recompor as pezas do demoledor quebracabezas visual.

"Moitos sobreviventes dixeron que son ou cren ser o neno da foto", comenta Porat que confesa con tristura que non puido dar coa súa auténtica identidade. Tampouco confirmar se sobreviviu ou, pola contra, foi asasinado como o millón e medio de nenos xudeus nos campos de exterminio nazis. No seu traballo, o profesor pon en dúbida a teoría máis estendida, segundo a cal o neno é o doutor Tsvi Nussbaum, que hai 31 anos afirmou que cría ser o protagonista da foto. Segundo el, a imaxe tomouse en Varsovia en xullo de 1943. Os seus pais foran asasinados antes na localidade polaca de Sandomierz, a 125 quilómetros. Porat cre que Nussbaum se confunde. En primeiro lugar, sostén o profesor, Nussbaum non estivo no gueto no momento da sublevación e posterior represión. O crío estaba refuxiado cos seus tíos en Varsovia pero fóra do gueto. Décadas despois, Nusbaum lembrou un momento da súa infancia no que foi apuntado por un militar nazi como ocorre na fotografía. Escenas así se produciron miles de veces sen que nunca chegasen ao obxectivo dunha cámara.

Porat indica no seu libro que se a versión Nussbaum fora certa e a foto fora tomada no verán, non se entende por que as persoas fotografadas ían vestidas con roupa de inverno. E outra pregunta: Como puido ser en xullo se a imaxe foi entregada o 2 de xuño nun informe especial ao xefe dos SS, Heinrich Himmler? Máis fácil parece recoñecer a identidade do militar nazi que apunta ao neno coa súa arma. Trátase de Josef Blosche, alcumado no gueto xudeu como 'Frankenstein' pola súa estraña e cruel afección (non tan estraña neses anos) de disparar a nenos e mulleres xudías embarazadas. A imaxe foi tomada por Franz Konrad, un oficial nazi nacido en Austria e alcumado 'o Rei do Gueto', con todo o significado negativo que un pode imaxinar. Como moitas das súas fotos, quedou rexistrada no chamado 'Informe Stroop' en honra ao seu autor, o oficial Juergen Stroop. Encargado de esmagar o gueto na primavera do 43, Stroop ordenou incendialo despois. Feito o traballo, o oficial escribiu unhas palabras famosas e infames: "O barrio xudeu de Varsovia xa non existe".

Na procura do neno xudeu, Porat atopouse co tres figuras no lado escuro: O fotógrafo, o oficial e o soldado. O tres foron levados posteriormente a un tribunal e executados polos seus crimes. Uns crimes documentados en millóns de papeis, datos, diarios, cartas, testemuños, libros, vestimentas, restos de zapatos, películas e fotos. Aínda que poucos obxectos teñen a forza que irradia a impotencia do neno do gueto de Varsovia. Unha imaxe vale seis millóns de vítimas.