O fume dos trens

Por Félix Romeo

QUÉN SON. Noite do domingo ao luns. Estou tirado no sofá. Bótolle unha ollada as compras do Rastro: Non son Stiller, de Max Frisch, na súa primeira edición española, de 1958, en Seix Barral. Encántame como editaba Carlos Barral nos 50 e 60: as sobrecubertas con fotografías en branco e negro. Neste, unha de Oriol Maspons: unhas mans suxeitan o retrato dunha muller. Non lin Non son Stiller, pero é un dos libros preferidos de Martín Casariego e por iso o empezo. A novela ten moito ritmo. A pesar das obsesións de Frisch, que quería facerse un oco entre Kafka e Mann, é un relato de aventuras, próximo a Hemingway e a Graham Greene. A participación do protagonista na Guerra Civil, voluntario das Brigadas Internacionais, é un refrán que volve unha e outra vez pero profunda nesa peripecia que acabou chuscamente, sen dignidade. O final, onde é o fiscal quen pasa a resumir a historia de Stiller ou de quen non é Stiller, sobra.

ODIOS AMORES. A tradutora de Non son Stiller é Margarita Fontseré, que tamén traduciu a Ingeborg Bachmann. Bachmann e Frisch mantiveron un turbulento amor. Frisch escribiu sobre ese tempo escuro: Digamos que me chamo Gantenbein (Debate), que tampouco lin e que xa desexo ler. Quizais esa novela levase a Bachmann ao manicomio.

SHOAH. Noite do domingo ao luns. Leo Non son Stiller, e teño a tele posta coma se fose unha cheminea. A casualidade fai que pille o comezo de Shoah, o magnífico documental de Claude Lanzmann. Salto ao computador para saber se emitirán a película enteira, nove horas e media, e terei que quedarme toda a noite escoitando o terror relatado polas súas vítimas. Non, desgraciadamente. TVE decidiu emitilo tronzado, como a primeira vez que o programou. Hai anos anunciouse a edición en DVD de Shoah en España, pero non saíu. Pódese conseguir a versión francesa (compróboo en fnac.fr) e tamén se pode conseguir a versión italiana (compróboo en lafeltrinelli.it): Einaudi publicouno xunto a un libro (editado en castelán en Area Libros) e foi un gran éxito. Volvo sentir un profundo estremecemento durante algo menos de dúas horas (é a primeira entrega, non averiguo cando será a seguinte). Lanzmann fai historia sen documentos: só palabras. Sobre mortos, sobre a dor, sobre brutalidade, sobre industria da destrución, sobre espectadores de todo aquilo, sobre o milagre de sobrevivir, sobre o incomprensible... Gústame que Shoah suceda en tantos lugares e en tantas linguas e con tantas testemuñas. Gústame ver a Lanzmann e á tradutora en plano cos protagonistas. Lanzmann fuma e o fume do cigarro confúndese co fume dos fornos, co fume dos trens.

PATAGONIA. Vexo Shoah e pregúntome se alguén traducirá as memorias de Lanzmann, A lièvre de Patagonie (Gallimard), que entrou en Francia, e segue, e contra todo prognóstico, na lista de libros máis vendidos. Vexo Shoah e pregúntome por que se estrea en tantas salas Good, película lamentable, e Shoah hai que vela case clandestinamente. Vexo Shoah e pregúntome cantos exemplares dos libros de Lanzmann vendéronse en España e cantos de Jonathan Littell. (Para que a miña pregunta non sexa retórica, escribo a Area Libros, editorial de Lanzmann en España, pero non responden: o ISBN di que non pasaron da primeira edición.)

ESCRIBIR OS CAMPOS. Non pensaba lelo xa, pero despois do tremor de Shoah póñome con Écrire lles camps (Belin), de Alain Parrau, cuxa edición de peto trouxen hai dúas semanas de Pau. é un bo ensaio, e fala tanto dos lager como do gulag. Descóbreme a Tadeusz Borowski, que está traducido: O noso fogar é Auschwitz (Alba). Suicidouse en 1951; segundo Czeslaw Milosz, que o consideraba un escritor de primeira magnitude, por mor dunha crise de conciencia pola súa complicidade coa opresión estalinista sobre Polonia. Descóbreme a Robert Antelme, tamén traducido: A especie humana (Area Libros). Explica Parrau que tras algúns libros sobre o lager, xurdiu en Francia un fartazgo; en Les Temps Modernes, a revista de Sartre, escribiron sobre Antelme en 1949: «Outro libro sobre os campos! Despois dos de Rousset, de Kogon, e de tantos outros, cría que todo estaba dito [...]. A guerra terminou. Temos dereito a gozar da paz sen que nola amarguen».

CELAN. Antes que con Frisch, Ingeborg Bachmann viviu unha historia de amor con Paul Celan, cuxos pais morreron nun campo de concentración mentres el penaba nun campo de traballo. En Mecanismos internos (Mondadori), estupendo libro de reseñas, Coetzee cita un poema de Celan que acaba así: «Todo segue o seu curso».

http://www.abc.es/abcd/noticia.asp?id=12242&num=911&sec=38