terça-feira, 29 de janeiro de 2013

O rescate durante o Holocausto: a coraxe de axudar. Por Xoán Manuel Garrido Vilariño

 
 
Por Xoán Manuel Garrido Vilariño
26.01.2013
O Día Internacional en Memoria das Vítimas do Holocausto conmemórase cada ano o 27 de xaneiro desde que foi instituído pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas, por medio da resolución 60/7 de 1 de novembro de 2005. Nese mesmo ano, o Parlamento Europeo estableceu tamén o 27 de xaneiro como o Día Europeo de Memoria do Holocausto. A petición da Asemblea, o Secretario Xeral da ONU botou a andar un programa de divulgación titulado O Holocausto e as Nacións Unidas para mobilizar á sociedade civil na transmisión da lembranza do Holocausto e as súas ensinanzas e, deste xeito, axudar a previr xenocidios no futuro. O tema escollido polo programa para este ano 2013 leva por título O rescate durante o Holocausto: a coraxe de axudar, lema co que se rende homenaxe a quen puxo en perigo a súa vida e a das súas familias para salvar xudeus e outras persoas dunha morte segura baixo o réxime nazi. As historias dos salvadores son diversas: uns deron acubillo nos seus fogares, outros trasladaron familias enteiras a un lugar seguro ou axudáronas a obter os documentos necesarios para escapar. Todas as historias teñen un elo común: a coraxe, a compaixón e o liderazgo moral.

O 27 de xaneiro de 1945 o Exército Vermello liberou o campo de concentración e exterminio de Auschwitz. A finais de 1944, coa ofensiva soviética sobre Polonia, as autoridades do campo iniciaron o proceso de borrar as pegadas dos seus crimes, como por exemplo, destruír documentos, dinamitar as cámaras de gas e os fornos crematorios e incendiar os barracóns que máis os incriminaban. Os prisioneiros que eran capaces de andar foron evacuados entre os días 17 e 21 de xaneiro de 1945, en dirección ao Terceiro Reich; no campo só quedaron os doentes, uns 7000 dun total estimado de 1.300.000 que alí chegaron e mataron. Un supervivente, Primo Levi cóntanos os dez últimos días previos á liberación de Auschwitz no capítulo Storia di dieci giorni do seu libro-testemuño, Se questo è un uomo (1947). Velaquí o que escribe na entrada do día 18 de xaneiro:

“Fóra [do barracón] debía haber polo menos vinte graos baixo cero; a maior parte dos doentes non levaba posto máis ca una camisa, algúns nin sequera iso […]. Hoxe eu penso que, se non fose polo feito de que existiu un Auschwitz, ninguén a estas alturas debería falar de Providencia, mais é certo que, naquela hora, a lembranza dos salvamentos bíblicos nas adversidades extremas pasou coma un vento por todas as nosas mentes. […] 26 de xaneiro. Nós xaciamos nun mundo de morte e de vermes. A derradeira pegada de civilización desaparecera do noso redor e dentro de nós. A obra de bestialización emprendida polos alemáns triunfantes foi cumprida e rematada polos alemáns derrotados”.

Cómpre sinalar o carácter europeo do Holocausto ou Shoah, unha denominación que se está popularizando desde que Claude Lanzmann estreou o documental do mesmo nome en 1985. Porque o exterminio en masa só se puido producir na civilizada Europa que dispoñía dos métodos avanzados e o desenvolvemento tecnolóxico e científico suficientes como para poder realizar tal aniquilación industrial. A destrución non era só física, houbo un proceso de alienación do ser humano que comezaba polo cambio do nome por un número de rexistro e a perda da súa identidade anterior á entrada no campo. A ideoloxía nazi tamén tentou experimentar en Auschwitz se eran quen de eliminar da memoria humana os seus crimes e as súas vítimas. Velaí a razón da escolla desta data por parte da ONU e o Parlamento Europeo: recuperar a memoria das vítimas.

Visto que a conmemoración deste ano homenaxea os rescatadores, en Galicia debemos lembrar a tres irmás, Lola, Amparo e Xulia, que rexentaban un quiosco-bar na estación de tren de Ribadavia e que teceron unha rede de socorro a xudeus que fuxían da persecución nazi para axudalos a chegar ata a fronteira portuguesa. Esta rede, formada por sete persoas e dirixidas por Lola, a maior das tres irmás, xuramentouse para manter en segredo a súa actividade durante os anos máis duros da Segunda Guerra Mundial e a posterior ditadura franquista e non desvelalo ata que cadanseu membro falecese. A nova desta xenerosa acción aparece recollida nun dos relatos escritos por Antón Patiño Regueira no libro Memoria de ferro, publicado por Promocións Culturais Galegas no ano 2005, porque el foi un dos poucos coñecedores da existencia desta rede.